Stal items per gids uit: AWS

Ek kry die afgelope week of wat skielik heelwat navrae oor die gebruik van die woord cool. Mag ‘n mens die woord gebruik? Wanneer mag ‘n mens die woord gebruik? Hoe skryf ‘n mens die woord as jy hom gebruik?

Die 2017-uitgawe van die Afrikaanse woordelys en spelreëls (AWS) is uitverkoop! Klaar, oppelalla, tatta en totsiens.

As jy sonder ʼn rooi AWS betrap word, is jy so uit soos ʼn kind sonder ʼn vroeteltol. (Ek vermoed vroeteltolle is dalk nie meer modieus nie, maar ʼn mens kan ook nie bybly met elke weeklikse gier nie …)

As ek met alle nederigheid en dankbaarheid namens myselwers en die Taalkommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns mag sê: Wat ʼn prestasie! Ek het in my dag des lewens nog nie gehoor van ʼn Afrikaanse taal/-woordeboek wat binne vier maande uitverkoop is nie. (Korrigeer my gerus as ek verkeerd is.)

En dit is nie sommer so ʼn hierjyoplagie wat uitverkoop is nie – dis ʼn volle 6 000 kopieë!

As jy teen dié tyd nog nie gehoor het van die gloednuwe Afrikaanse woordelys en spel­reëls (AWS) nie, was jy waarskynlik met vakansie in die boendoe.

Donderdagaand 3 Augustus 2017 is dié eeufeesuitgawe by ’n luisterryke geleentheid op die dak van die Media24-gebou in Kaapstad bekend gestel. RSG het die bekendstelling regstreeks uitgesaai, Coenie de Villiers het ’n opreggeteelde hond uit ’n bos uit gesing, die kameras het gerol en geflits, daar is feestelik gefuif en gebras. Die uitgewer, Pharos Woordeboeke, het geen geld en moeite ontsien nie om dié Afrikaanse prestasie met luide geskal te vier.

Vra Charles via e-pos vir my: “Wat is die beginsels met betrekking tot die vertaling van internasionale eiename in Afrikaans? Skryf ʼn rubriek daaroor!” Ek gehoorsaam gedienstig, gedwee.

In beginsel is daar geen beginsel nie. Dis eintlik maar 'n historiese, en dikwels lukrake, kwessie. Voor die twintigste eeu is prominente plek- en persoonsname dikwels vertaal of oorgeklank, maar ook nie juis sistematies nie. So byvoorbeeld het Paris (Frankryk) Parys geword, maar Lyon (ook in Frankryk) is nie vertaal nie. Dit geld ook persoonsname: Ons praat in Afrikaans meestal van Karel die Grote (Latyn: Carolus Magnus of Karolus Magnus; Duits: Karl der Große; Engels en Frans: Charlemagne), maar nie sommer van prins Karel (prince Charles) en sy blommetjieshertogin Kamille (Camilla) nie. 

“Jy moet verseker jou kar by Verseker laat verseker.”

Kon jy dadelik die twee foute in die eerste sin raaksien?

Die eerste fout is die bywoord *verseker wat “sonder twyfel” of “beslis” beteken en wat eintlik binne hierdie konteks “vir seker” moes wees. Die tweede ene is *Verseker wat “Virseker” (die naam van ʼn maatskappy) moet wees.

Die afgelope week het die Taalkommissie (TK) van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir die derde keer hierdie jaar ruggespraak gevoer. Normaliter is dié voorreg ons slegs twee keer per jaar beskore, maar volgende jaar moet ʼn nuwe Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (AWS) verskyn. Dis skouer aan die wiel as ons met onverdrote vlyt ploeg en saai. Ons brand die kers aan drie kante.

Het jy geweet?

• Die huidige TK bestaan uit vier vroue en vyf mans. Hulle is: prof Herman Beyer; prof Frank Hendricks (ondervoorsitter); me Sophia Kapp; dr Frikkie Lombard; dr Phillip Louw; me Jana Luther; prof Marné Pienaar; me Suléne Pilon (sekretaris); en die uwe.
• Vier TK-lede kom uit Gauteng, vier uit Wes-Kaap en een uit Namibië.
• Vyf van die TK-lede is voltydse akademici, vier is taalpraktisyns.
• Die TK word saamgestel op grond van kundigheid wat benodig word vir die uitvoering van sy opdrag.
• Die gemiddelde ouderdom van die huidige TK is 49, met die jongste lid 35 jaar oud en die oudste lid 63. In 2009 was die gemiddelde ouderdom van die TK 56.
• Die kortsdienende lid in die huidige TK dien vier jaar in die kommissie, terwyl Frikkie Lombard al 21 jaar lid is (onder andere vir ʼn lang tydperk as sekretaris). Daar moet nog baie fut in Frikkie wees, want DF Malherbe en TH le Roux het onderskeidelik 52 en 51 jaar in die TK gedien.
• Bekende TK-lede oor die jare heen sluit onder andere CJ Langenhoven, Totius, DF Malherbe, Jan FE Cilliers, Gustav Preller, LW Hiemstra, Johan Combrink en Anton Prinsloo in, om maar net ʼn paar te noem.
• Die totstandkoming van die Taalkommissie kan direk toegeskryf word aan ʼn gloeiende toespraak wat Langenhoven in 1914 oor Afrikaans gelewer het.
• Die eerste AWS het in 1917 die lig gesien. Volgende jaar se elfde uitgawe van die AWS sal dus ʼn eeufeesuitgawe wees. Dit impliseer dat die AWS waarskynlik Afrikaans se oudste, lewende erfenis is.
• Tussen die verskyning van die vorige AWS in 2009 en die volgende ene in 2017 sal die TK vir meer as 700 uur saam in een lokaal vergader het. Dit sluit die ure en ure se monnikewerk uit wat tussen sittings gedoen word.
• TK-lede ontvang geen vergoeding of tantieme nie. Hulle doen dit vir die liefde en plesier van die saak.
• Die AWS is volledig omgeskakel na XML-formaat met die hulp van die Sentrum vir Tekstegnologie (CTexT) aan die Noordwes-Universiteit, Pharos (die uitgewer van die AWS) en TshwaneDje.
• Die TK gebruik ʼn virtuele forum om tussen sittings taalsake te bespreek en besluite te neem. Daarbenewens het die TK ʼn groot versameling van digitale tekste (ongeveer 57 miljoen woorde) wat geraadpleeg word om te help om besluite te neem. Dié korpus kan ook aanlyn deur  navorsers geraadpleeg word via die Virtuele Instituut vir Afrikaans (VivA) se Korpusportaal.
• Die TK het ook ʼn aktiewe en gewilde Facebookblad waar gebruikers se taalvrae beantwoord word. Jy kan ook meer oor die TK en die AWS op Wikipedia lees.

Hierdie rubriek het oorspronklik in Beeld van 01 Oktober 2016 verskyn.