Stal items per gids uit: semantiek

In hierdie uitdeelstuk word aangedui hoe poliseme aan leerders bekendgestel kan word. Eenvoudige én gevorderde aktiwiteite word voorgestel. Die uitdeelstuk word met bykomende voorbeelde van poliseme afgesluit.

Trefwoorde: semantiek, spelling, homofone, homofonie

 “Suid-Afrika behoort sy kulturele erfenis te verwyder om nasiebou te bevorder.”

Dis weer daai tyd van die jaar: ATKV-debatskompetisietyd. Dan loop my en my kollegas se e-pos-inmandjies  oor. Soos hierdie week: “Oom, oom! Interpreteer vir my die woord ‘behoort’ [en die res van die woorde in die onderwerp]. Asseblief en dankie, oom!” #EkLuisterByDieRadio

So graag soos wat ʼn mens wil help, so word dit ʼn onbegonne taak om vir elke debatsbloedjie ʼn omvattende en unieke antwoord te gee. Nee, ons probeer hulle liewer bemagtig, sodat hulle sélf die woorde kan interpreteer. Die ATKV is immers duidelik in hulle instruksies: “Doen so wyd as moontlik navorsing.”

Taalgebruikers – en veral ook deelnemers aan debatskompetisies – trap dikwels my en my kollegas se e-poskosyne deur om te vra: “Hoe moet ek woord X interpreteer?” Juig al wat leef, want ons wêreld kan daarby baat as meer mense net ʼn bietjie woordnavorsing doen oor wat hulle eintlik besig is om te sê.

Maar so graag soos wat ons wil help, so ʼn onbegonne taak is dit om vir elke navraer ʼn omvattende en unieke antwoord te gee. Om taalgebruikers, leketaalkundiges en slaapkamerwoordeboekmakers te bemagtig om self hand aan die ploeg te slaan, het ek 11 stappe geïdentifiseer wat gebruik kan word in woordnavorsing. Ek verdeel die stappe in twee groepe: Die eerste klomp is vir 'n basissoektog; die laaste klomp is opsioneel en vir meer gevorderde soektogte.

’n Rooi lug in die aand, wanneer die son ondergaan; dit is soms ’n teken dat dit die volgende dag gaan reën. So het die ou mense geglo.

Vir mense wat na aan die natuur leef, dui verskeie dinge aan dat reën naby is. Natuurkinders weet watter winde reënbringers is. Die stand van die sekelmaan, byvoorbeeld, skuins met die onderste punt effens ingetrek, is volgens volksgeloof ’n aanduiding dat dit binnekort gaan reën: “Die maan gooi uit,” word gesê. As die reënpaddas kwaak, as die donderpadda – blaasop, janblom – sy geluid laat hoor, is onweer aan die kom. Vir baie is die kraanvoël ’n simbool van naderende reën. Party mense glo wanneer die petira, die hamerkop, roep of saam met ander van sy soort in ’n groep vlieg, daar groot reën aankom.

Onder invloed van Engels wat moeilikhede “address” word vraagstukke in Afrikaans al dekades lank “aangespreek”, ten spyte van deurlopende pogings oor net soveel dekades heen om dié gewraakte woord uit die taal te weer.

So skryf wyle J.J.J (“Tripel-J”) Scholtz, in lewe taalindoena van Die Burger, op 30 September 1991 (ek sou dié rubriek graag weer wou gaan opdiep het, maar die historiese bewussyn van ons taal en identiteit het Media24 in die doofpot gestop – wat ’n enorme verlies vir Afrikaans is dit nie):