’n Rooi lug in die aand, wanneer die son ondergaan; dit is soms ’n teken dat dit die volgende dag gaan reën. So het die ou mense geglo.

Vir mense wat na aan die natuur leef, dui verskeie dinge aan dat reën naby is. Natuurkinders weet watter winde reënbringers is. Die stand van die sekelmaan, byvoorbeeld, skuins met die onderste punt effens ingetrek, is volgens volksgeloof ’n aanduiding dat dit binnekort gaan reën: “Die maan gooi uit,” word gesê. As die reënpaddas kwaak, as die donderpadda – blaasop, janblom – sy geluid laat hoor, is onweer aan die kom. Vir baie is die kraanvoël ’n simbool van naderende reën. Party mense glo wanneer die petira, die hamerkop, roep of saam met ander van sy soort in ’n groep vlieg, daar groot reën aankom.

Een van die samestellings in Afrikaans wat gebruikers groot hoofbrekens besorg, is die een met top waar dit beste beteken. Is dit nou los, vas of met ʼn koppelteken? Vas! Maar hoekom dan? Beste is dan los, hoekom is top vas?

Deur Pieter Bosman

Ek glo daar is min mense wat nie ’n sagte plekkie vir kwikkies het nie. Hierdie voëltjie lyk altyd vriendelik en gelukkig – seker maar die stertjie wat so op en af wip. Soos Boerneef sê: “Die kwikkie stap en pik kordaat / hy’s ’n pikkie na my hart.”

As kleuter is ek die wolhaarstorie vertel dat mens ’n kwikkie kan vang deur sout op sy stert te gooi. (Later aan het ek gehoor dat dit eintlik van alle voëltjies gesê word.) Wat my aan hierdie storie laat glo het, is daardie etiket op die sout waar ’n seuntjie dit wel regkry om sout oor ’n voëltjie se stert te strooi.

Die eerste deel van kwikstert, nl. kwik (soms ook kweek) beteken ‘lewendig’ en kom ook voor in kwiksilwer, verkwik en kweek(gras) – daardie lewenskragtige gras. In Engels word gepraat van “the quick and the dead”.

“Sê nou jy glo jy is dom, vet en lelik, dan sal jy nie ver in'ie lewe kom'ie, al dink anner mense ok jy's vreeslik poenankies.”

Só preek Zita vir haar sustertjie in Anzil Kulsen se 2006-debuutroman.

Poenankies beteken ‘oulik’ of ‘fraai’, ʼn lekker alternatief vir die slengwoord cute. Dis ʼn ou bekende woord in die suideliker en westeliker vorme van Afrikaans, maar het eintlik eers onlangs meer bekendheid in die res van die land begin geniet. In die 2017-uitgawe van die Afrikaanse woordelys en spelreëls word poenankies vir die eerste keer as Standaardafrikaans erken.

As jy ʼn oningewyde poenankies-gebruiker soos ekke is, is dit belangrik dat jy van ʼn paar taalkundige aspekte van die woord kennis neem.

Deur Pieter Bosman

Binnelanders word dikwels deur name van seevoëls verwar. Dis waarskynlik omdat matrose nie op een plek gebonde is nie en hulle aan ander tale en kulture se benamings vir voëls (en visse) blootgestel word. 

Ek probeer om die oorsprong van die eienaardige naam pediunker te kry, en die beste wat ek kan vind, is dat dit sy oorsprong in Tristan da Cunha het – heel waarskynlik in die eerste helfte van die vorige eeu. Die naam peddie klink asof dit ’n afleiding van pediunker kan wees, maar dis my bespiegeling. Ongelukkig het geen Afrikaanse woordeboek die woord peddie opgeneem nie, dus is daar geen hulp van daardie rigting nie.